Lagere school in Pannerden 100 jaar

door Hugo van den Bogaard

Dit jaar is het precies honderd jaar geleden dat Pannerden de (basis)school kreeg die na een naamsverandering in 1985 van St. Aloysiusschool
in ’t Scathe nog steeds bestaat. Er ging in de jaren twintig van de vorige eeuw veel gebakkelei aan vooraf met name over te hoge stichtingskosten en hoe deze te betalen. Maar op 15 juni 1923 kon de toenmalige pastoor Roelofs de nieuwe rooms-katholieke St. Aloysiusschool eindelijk plechtig inwijden.

De periode voorafgaande aan de St. Aloysiusschool
De voorganger van de St. Aloysiusschool is gebouwd in 1842 en werd ook wel ‘Instituut St. Josef’ genoemd. Het was een dag- en kostschool voor jongens. Hij stond destijds op de huidige locatie van het schuttersgebouw (Dorpsplein 11).
De schoolmeester is de heer Diebels. Hij wordt in 1851 vervangen door Antonius Josephus Deenen. Deenen is een ambitieus man en in het bezit van de acte Frans, Duits en Engels. Naast deze vakken geeft hij lessen in wiskunde en boekhouden.

In de begintijd zitten er 22 kostleerlingen op deze school. Samen met de ‘externen’ telt de school zo’n 75 leerlingen. Deenen vertrekt in 1878 naar Zevenaar en begint daar een nieuwe school. Meester Smals volgt hem op. Hij kan het succes van zijn voorganger niet voortzetten.

Het gemeentebestuur van Pannerden koopt het oude schoolgebouw, dat dan daarna naast school ook als raadhuis en postkantoor gaat dienen (zie afbeelding).

In 1906 bekijkt de schoolopziener van het Arrondissement Doesburg de school en noemt de school een schande voor het openbaar onderwijs. In 1920 verkeert de openbare school van Pannerden in ‘een ellendigen toestand’.

Voormalig schoolgebouw, postkantoor en raadhuis van Pannerden op de locatie van het huidige schuttersgebouw. 

Eerste voorbereidingen voor nieuwbouw
Voorbereidingen voor de bouw van een nieuwe rooms-katholieke (R.K.) school beginnen in 1920. Op 27 januari 1921 stuurt het kerkbestuur een brief naar burgemeester Frans Lodewijk Marie van Nispen tot Pannerden en wethouder J.H. Verheyen. Het kerkbestuur is van mening dat de gemeente de gehele kosten moet dragen voor de bouw. Volgens overeenkomstig een oude wet zal de regering in Den Haag 25% van de kosten vergoeden.

Te ruime begrotingen
De geraamde bouwkosten blijken aan de hoge kant te zijn, zoals blijkt uit de Arnhemse Courant van 8-12-1920.

Het gemeentebestuur van Pannerden stuurt op 2 mei 1921 ook hierover het volgende bericht aan het R.K.-kerkbestuur:
'Voorgenomen de plannen en teekeningen met bestek voor een door het R.K. kerkbestuur alhier te bouwen R.K. bijzondere school waarvoor het geld zal gefourneerd moeten worden door de gemeente Pannerden. Gezien de groote sommen voor het bouwen van die school benoodigd, waardoor den Hoofdelijken omslag met ruim 100% zal moeten verhoogd worden. Overwegende dat de financiële toestand der gemeente eene dusdanige uitgave niet gedoogt, aangezien reeds thans met groote moeite van de arbeiders hun aandeel in den Hoofdelijken omslag moet worden geïnd.  Gehoord het door Burgemeester en Wethouders gerapporteerde; verzoekt dringend het R.K  Kerkbestuur van Pannerden een niet zoo grooten financiële druk op de gemeentekas te leggen en te willen afzien van het bouwen eener R.K. Bijzondere school opdat de gemeente die met 25% Rijkssubsidie in ieder geval goedkooper kan bouwen eene school zal kunnen stichten die de financiële draagkracht der gemeente niet te boven gaat en in welke school bijzonder onderwijs zal gegeven kunnen worden. Raad voornoemd.'   

De heer Strootman werkzaam bij de inspectie voor het Lager Onderwijs in Zutphen stuurt op zijn beurt op 7 november 1921 ook een bericht aan het kerkbestuur met de volgende tekst:
’Bij dezen heb ik de eer U bijgaande stukken terug te zenden met de opmerking dat een bedrag van  ƒ 101.207,-- mij voor een school van 6 klassen buitensporig hoog voorkomt. Ik acht het mijn plicht U hierop te wijzen, te meer omdat er bij ons vanwege zijne Excellentie den Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen een schrijven is ingekomen om bij Gemeente- en Schoolbesturen op de grootst mogelijke zuinigheid aan te dringen.Ik verzoek U dus de begrooting alsnog een scherp onderzoek te onderwerpen en, waar maar enigszins mogelijk, vermindering van kosten aan te brengen. Daarna zie ik inzending van nieuwe stukken tegemoet. De Inspecteur van het L.O. in de Inspectie Zutphen.


V.l.n.r. postkantoorhouder en gemeentesecretaris Leo Haggenburg met de postbodes Bernt en Thé Rutten
(scan uit de collectie fam. W. Hubers Rutten)

Gemeentesecretaris Haggenburg (zie afbeelding), die ook postkantoorhouder was in het oude 19-eeuwse schoolgebouw, vraagt op 10 november 1921 per brief aan de architect of hij een aangepaste begroting kan maken ‘met een meer gematigde begrooting zullen wij vermoedelijk op geen verzet stuiten bij het Gemeentebestuur’.
Op 24 november 1921 schrijft Strootman dat de nieuwe begroting nog steeds te hoog is. Hij meldt dat in Varsseveld een school is gebouwd met 3 lokalen voor de prijs van ƒ 27.000,--en voegt er het volgende aan toe:

‘De onrustbarende toestand der Rijksschatkist dringt ons tot veel grootere zuinigheid dan tot nu toe werd betracht. Voor een plattelandsschool, als de school te Pannerden zal worden, acht ik b.v. centrale verwarming onnoodige weelde. Ik geef U in overweging in de eerste plaats deze post van ƒ 5.200,--, benevens de kelder van ƒ 6.500,-- te schrappen. Ook om mij het bedrag voor de meubileering veel te hoog voor en ik vraag mij af of er wel rekening gehouden is met de tegenwoordige daling der prijzen’

Extra budget

Op 18 september 1922 geven Gedeputeerde Staten toestemming voor het afsluiten van een geldlening van ƒ 50.000,-- tegen een rente van 5% tot dekking van de kosten en inrichting van de school. Op diezelfde dag schrijft wethouder J.H. Verheijen dat er geen bezwaren meer zijn voor de bouw van de nieuwe school. De aanbesteding kan beginnen.

Bericht Gelderlander 23-9-1922

De aanbesteding

12-10-1922 provinciale gelderse en nijmeegsche courant

Architect J.H. Hogenkamp uit Doesburg begroot de bouw op ƒ 42.248,37.  Op 10 oktober 1922 volgt een aanbesteding, o.a. aangekondigd in de Gelderlander van 23 september (zie afbeelding). Volgens een bericht in de Zutphensche Courant zijn er 23 inschrijvers. De hoogste inschrijver is J.H. Stoffels en zoon te Bemmel voor het bedrag van ƒ 42.890,--. De laagste is de Jager en de Goede te Zeist voor een bedrag van ƒ 33.933,--. Ook de woning voor de hoofdonderwijzer mag de Jager bouwen voor ƒ 8.277,--.

Voor het schilderwerk zijn er 13 inschrijvers. De hoogste inschrijver is Th. M. Cremers te Berg en Dal  met ƒ 2.275,-- en  J. Kemming en Zoon uit Druten schildert voor ƒ 1.380,--.

Eind januari 1923 is er nog de aanbesteding voor levering van schoolmeubelen en banken. J. Onstek te Ossendrecht is de laagste inzender en mag het meubilair leveren voor ƒ 4.795,--.

Het uiteindelijke financiële plaatje

Met de onderstaande begroting komt de bouw tot stand (bron:kasboek van het kerkbestuu).

Het waarborgfonds bedraagt 15% van ƒ 49.453,97 is ƒ 7.418,10

Bouwvakkers bij voorkeur uit Pannerden

Op 31 augustus 1921 vraagt de raad aan het kerkbestuur om tijdens de bouw van de bijzondere school zoveel mogelijk voorkeur te geven aan arbeidskrachten uit Pannerden vanwege de bestrijding van de werkloosheid. Het kerkbestuur geeft aan dat Pannerdense arbeiders de voorkeur genieten.

Verzoek om extra aandacht voor meisjes
Het schoolbestuur krijgt van de oudercommissie op 28 december 1922 een brief. Deze brief is ondertekend door de voorzitter H.W. van der Kroon en de secretaris W. Ortsen. Volgens de oudercommissie is ‘het hoogst wenschelijk dat aan de nieuw op te richten R.K. school bijzondere school alhier behoorlijk gelegenheid gegeven wordt aan de meisjes om zich flink te kunnen bekwamen in het nuttige handwerken. Daarom verzoekt zij Uw College met gepasten aandrang ook een tweetal onderwijzeressen in het bezit van dezer akte te benoemen’. 

Foto's destijds gekregen van Herman ter Heerd.

De eerstesteenlegging en een ingemetselde tijdscapsule

Op 3 januari 1923 volgt de eerstesteenlegging. De arbeiders die dan werkzaamheden verrichten aan het schoolgebouw verdelen samen een ‘fooi’ van
ƒ 16,-- door het kerkbestuur beschikbaar gesteld. Tijdens de eerstesteenlegging wordt er vervolgens ook een tinnen koker ingemetseld met daarin een oorkonde (zie hieronder) en een bedrag van ƒ 1,38 en een halve cent (tijdens de sloop in 2011 zijn deze munten weer terug gevonden!).

‘Den derden januari 1923 is alhier op plechtige wijze de Eerste steen gelegd voor de nieuw te bouwen R.K. St. Aloysiusschool. De Oorkonde in een tinnenbus gesloten bevat behalve de thans gangbare munten de volgende woorden:
In de naam van de heilige en ondeelbare Drieëenheid Vader en Zoon en Heilige Geest, Amen. In het 1923^e jaar na de geboorte van onze Heer Jesus Christus doe ik deze mededeling op de vijfde dag van de maand januari 1923. In het eerste jaar van het pontificaat van Pius XI, Paus door de Goddelijke Voorzienigheid. Tijdens het rustige, schitterende, voorname koningschap van Wilhelmina, bij de gratie Gods Koningin der Nederlanden, in het vijf en twintigste jaar na haar kroning. De zeer eerwaarde aartsbisschop Henricus van de Wetering, sinds 28 jaar aartsbisschop van Utrecht. De zeer eerwaarde heer Felix Roelofs, pastoor van de Parochie heeft plechtig, tijdens de bouw van de school in Pannerden, in het dekenaat Elst, de eerste steen gezegend en in de fundamenten geplaatst. Bij deze gelegenheid heeft de Pastoor de getuigenis met woorden bevestigd en eigenhandig opgetekend op de acte en ondertekend met zijn voor- en achternaam en bevestigd met de onderstaande getuigen: De eerwaarde heer G. v.d. Hurk, kapelaan; J.L. Pauwen, L.Haggenburg, A. Hooyman, W. Willems, fabrieks baas,  Hoogenkamp, architect, De Goede, bouwer, Baas, werkvoorbereider.
Waarvan acte.’ 

De Aloysiusschool met onderwijzerswoning opgeleverd in 1923 (collectie Ton Smeenk)

Opening en plechtige inwijding

Pastoor Roelofs getuigt van de gebeurtenissen op en rondom de opening en inwijding:

‘De 15 Juni 1923 heeft de Zeereerwaarde pastoor F. Roelofs de Bijzondere school plechtig ingewijd, vooraf een plechtige H. Mis met predicatie en daarna onder klokkengeluid trokken de pastoor en de geestelijkheid met al de kinderen onder geleiding der onderwijzers en onderwijzeressen naar de school, ook de Heeren kerk- en armmeesters, gemeentebestuur, architect, aannemer, opzichter waren daarbij tegenwoordig. Na afloop der plechtigheid werden alle genodigden aan de pastorie ontvangen, om daar een paar uur genoeglijk door te brengen. Intussen werden de kinderen in de nieuwe school getrakteerd op krentenbroodjes met chocolade.
Jonkheer F. L. M. van Nispen tot Pannerden en Mevrouw zijne echtgenote schonken het schone H. Aloysiusbeeld, patroon van onze Nieuwe R.K. School.
Everardus Bus en Echtgenote schonken voor onze Nieuwe Bijzondere School een schoon goddelijk Hartbeeld.
F. Roelofs  pastoor’

Pastoor Roelofs

Pannerden ca. 1928 De kookklas van juffrouw W.F. Münch voor de Sint Aloysiusschool te Pannerden.
In het Midden Johannes Marinus Linssen eerste hoofdonderwijzer aan de in 1923 geopende katholieke lagere school te Pannerden.
Voor hem staan v.l.n.r. Judith Hendriks, Johanna Hooijman, Agnes Tangelder, Beth van Huet, Wilma Münch ( Arnhem) , Zus Loef, Toos Groenen, Onbekend, Marie Geurds, Marie Brands,
Zittend v.l.n.r.: An Jansen, An de Ruiter, Marietje Bus, Bets Milder, Jans van der Kroon, Dina Hooijman.

Bronvermelding:

J.W. van Petersen – De lange Schoolweg
Gemeentearchief Pannerden:
Doos 259 Ingekomen stukken, 1920-1921
Doos 260 Ingekomen stukken, 1922-1923
Kerkarchief St. Martinus Pannerden:
47  Kasboek van de penningmeester van het kerkbestuur, 1898-1933 januari, alsmede van de penningmeester van het kapelaansfonds, 1905-1928.
57d.Stukken betreffende bouw, inrichting en onderhoud van scholen en onderwijzerswoningen, 1920-1935.
Krantenarchief https://www.delpher.nl