De evacuatie (oorlogsherinneringen deel II)

OORLOGSHERINNERINGEN DEEL 2

De evacuatie (6 oktober 1944)

Het was ’s morgens 7 uur. We zaten in een schuilkelder, samen met de buren. Plotseling verschenen er 2 gewapende Duitse soldaten. Zij eisten dat we weg gingen.
Over “eine Stunde”!!
Maar waarheen!?!
Der über, de Rijn over!
Er gingen wat kleren mee op de kruiwagen met 4 kinderen. Al het vee werd losgelaten.
Samen met een oom en tante en hun 5 kinderen liepen we de Fortsedam op. Wachtend op de zolderbak naar Pannerden, samen met vele evacués uit de hele Betuwe.
Mijn tante had een fiets, waar haar kleine dochtertje op zat. Een Duitse soldaat wilde haar fiets. Ze gaf hem niet. Hij zette zijn geweer voor haar hoofd. Weg fiets.
Een overvolle zolderbak voer ons over.

In Pannerden moesten we ons melden bij de molen. De vaders deden dat niet, omdat de kans dat ze zouden worden weggevoerd heel groot was.
En nu??? Dan maar ergens aankloppen om te kunnen overnachten. De eerste nacht hebben we samen met velen in een café op stro geslapen. Daarna een aantal weken in Herwen in een koeienstal.
Om thuis toch nog wat eten en kleren te halen ging pa ’s morgens vroeg te midden van een groep werklui naar huis. Een levensgevaarlijke actie. Zo vond hij thuis bijvoorbeeld de suiker in de kruin van een boom met roze vergif erin en de vergiet midden op tafel, helemaal bevuild. En ’s avonds kwam hij ook op die manier weer naar ons terug, te midden van een groep werkmensen.

Te gevaarlijk, weer verder!!

Zo trokken we verder. Lopend onder granaatvuur, brandende vliegtuigen, de Aerdtse brug over, gevolgd door een overnachting in een patersklooster. Met heel velen, allemaal op een rij in het stro.
Elke dag maar weer verder. Boeren uit de omgeving werden gevorderd, om ons, evacués, met paard en wagen nog verder weg te brengen. Wit laken eroverheen gespannen, moeder en kind op de wagen, wij allen lopend. Weer 25 kilometer verder.
Op een dag werden we bijvoorbeeld in een veewagen van de trein gepropt.
Onderweg kregen we niet zo goed te eten. Veel koolsoep, of een boterham of appel, waar we bij mensen om hadden gevraagd.
Alles was op de bon. Er was niets te koop, geen kleren, geen eten, geen speelgoed, geen fiets. We liepen op kapotte schoenen.
Op 22 november kwamen we ’s avonds in het donker aan bij een boerderij in Onderdendam (Groningen). Daar werden we als gezin op verschillende adressen ondergebracht, bij de families Stol en Tilma. De volgende morgen stonden hun kinderen bij de slaapkamerdeur op ons te wachten. Het was een erg koude winter. ’s Zondags moesten we een uur lopen naar de kerk. Daar troffen we dan bekenden.
In Onderdendam was wel angst, geen oorlogsgeweld.

Herdachte wegen
Over de schaduwkant van de straat
lopen zij hun wegen
bekende richtingen
naar een onbekend doel
Morgen is hen niet gegeven
aangenomen, zijn de blaren op hun voeten
die drukken tegen de achterkant
van hun schoen
Veranderd door het verstrijken van tijd
losgelaten door zicht op het eind
lopen zij nu hun wegen
over de zonkant van de straat
Hun blikken werpend op de schaduwkant
waar weggevaagde herinneringen
door nieuwe schoenen
worden herdacht

(Vienne Haagoort, 16 jaar